روش‌شناسی رئالیسم انتقادی در علوم اجتماعی
تاریخ انتشار: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۶۶۸۰۸
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، رئالیسم انتقادی (critical realism)، دیدگاهی در فلسفۀ علم است که در برابر منازعات پوزیتیویستی و پست‌مدرن، از ماهیت انتقادی و رهایی‌بخش تحقیقات علمی و فلسفی دفاع میکند.
فرهاد بیانی (استادیار جامعه‌شناسی) در مقاله‌ای با عنوان «درآمدی بر روش‌شناسی رئالیسم انتقادی در علوم اجتماعی» به این موضوع اشاره میکند که در رئالیسم انتقادی، هستی‌شناسی از اهمیتی فراوان برخوردار است، به‌گونه‌ای که عمده نوآوری رام روی بسکار (Ram Roy Bhaskar) در فلسفۀ علمش، محصول این واقعیت است که او فلسفۀ علم خود را بر بنیان‌های هستی‌شناختی استوار کرده و به همین واسطه موفق به حل معما‌های تاریخی فلسفۀ علم مانند مسألە استقرا، مسألە واقع‌گرایی و نسبی‌گرایی و نظریه باربودن مشاهده‌ها، مسألە تأیید و ابطال، توجیه توامان تغییر و پیشرفت علم و .
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
* ارتباط رئالیسم انتقادی با تحقیق علم
در این مقاله آمده است که در رئالیسم انتقادی، هستی‌شناسی از چنان اهمیتی برخوردار است که بسکار در کتاب نظریۀ رئالیستی علم چنین گفته است: فلسفۀ علم معاصر هستی‌شناسی را از وظایف خود حذف کرده و تنها به معرفت‌شناسی پرداخته و عمده مشکلاتش از این اشتباه تاریخی ناشی میشود.
آن‌چه کار بسکار را متمایز میکند، تأکید او بر هستی‌شناسی و ابتنای کامل روش‌شناسی بر مباحث و پیش‌فرض‌های هستی‌شناسی مستحکم استاین مطلب حائز اهمیت است که اگر تنها به روش‌شناسی بسکار توجه کنیم، شاید بتوان گفت آن تنها خوانشی از آرای کسانی مانند کارل پوپر و ایمره الکاتوش است، اما آن چه کار بسکار را متمایز میکند، تأکید او بر هستی‌شناسی و ابتنای کامل روش‌شناسی بر مباحث و پیش‌فرض‌های هستی‌شناسی مستحکم است.
بیانی در ادامه می‌نویسد: همین امر سبب شده است تا دیدگاه روش‌شناسی بسکار، از بسیاری از انتقاداتی که بر روش‌شناسی‌های پیش از او وارد شده است، محفوظ بماند. در واقع، مطرح کردن پرسش جهان باید چگونه باشد تا علم ممکن شود؟ نشان می‌دهد که رئالیسم انتقادی، بودن جهان به گونه‌ای خاص را شرط تحقق علم می‌داند.
* رویکرد‌های روش‌شناختی در رئالیسم انتقادی
این پژوهشگر جهان را با نوع هستی‌شناسی و ماهیت آن در ارتباط کامل می‌بیند، از این دیدگاه می‌توان گفت که هستی‌شناسی، مبنایی برای روش‌شناسی رئالیستی است.
به زعم بیانی در رئالیسم انتقادی هم بردقت روش‌شناختی در یافتن مکانیسم‌های مولد زیربنایی در خلق و تغییر واقعیت‌های اجتماعی تأکید وجود دارد و هم بر این نکته انگشت تأکید گذاشته میشود که رویکرد‌های روش‌شناختی باید متناسب با زمین‌هایی طراحی شوند که پدیده مورد مطالعه بخشی از آن زمینه است.
او در ادامه می‌نویسد: اگر پدیده در زمین‌هایی قرار گیرد که امکان ایجاد آزمایش یا به‌عبارت دیگر بستن سیستم وجود داشته باشد، می‌توان نوعی خاص از روش‌ها را به کار برد. در شرایطی که امکان بستن سیستم وجود ندارد، مانند علوم اجتماعی، باید رویکرد‌های روش‌شناختی دیگری اعمال شوند.
روش‌شناسی رئالیسم انتقادی، برگرفته از هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی خاص آن استاین بدان معناست که محققانی که به سطوح مختلف واقعیت می‌پردازند، به روش‌های متفاوتی نیاز دارند. جامعه‌شناسی که درباره چگونگی کنارآمدن دانش‌آموزان معلول با یک موقعیت خاص کلاسی تحقیق میکند، نمی‌تواند سیستم را ببندد و مکانیسم‌ها را یک بە یک مطالعه کند، اما نوروبیولوژیست که مایل به مطالعە سازوکاری خاص است، می‌تواند یک سیستم کموبیش بسته ایجاد نماید.
* روش‌شناسی رئالیسم انتقادی
به زعم این پژوهشگر، روش‌شناسی رئالیسم انتقادی، برگرفته از هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی خاص آن است؛ چون در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی، واقعی‌بودن ماهیت واقعیت اجتماعی مفروض گرفته میشود، روش‌شناسی نیز به گونه‌ای است که این واقعی بودن و فرافردی‌بودن را به تصویر کشد.
به دیگر سخن می‌توان گفت در جای‌جای این روش‌شناسی کوشش میشود مکانیسم‌های مولد زیربنایی که مستقل از آگاهی، معنابخشی و تفسیر انسانی وجود دارند و اتفاقاً همین سازوکار‌ها علت اصلی صورت‌بندی واقعیت‌ها و رویداد‌های انسانی و اجتماعی‌اند، آشکار، برجسته و تبیین شوند.
در پایان این مقاله بیانی چنین نتیجه می‌گیرد که این رویکرد، چون به چند لایه بودن و چندوجهی بودن واقعیت اجتماعی تأکید دارد، برای شناخت آن، از روش‌شناسی چندمرحله‌ای و احیاناً ترکیبی چندروشی بهره برده شده است. البته آشکار است که چنین چیزی احتیاط‌های ضروری معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و پارادایمی را در خود دارد که باید در پژوهش‌ها و مطالعات لحاظ شود.
انتهای پیام/
منبع: آنا
کلیدواژه: علوم اجتماعی هستی شناسی روش شناسی پژوهش خوان رئالیسم انتقادی هستی شناسی معرفت شناسی روش شناختی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۶۶۸۰۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تأثیر باورهای فراشناختی بر میزان سازگاری فردی و اجتماعی
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، وقتی می‌گوییم فردی سازگار است که پاسخ‌هایی که او را به تعامل با محیطش قادر می‌کنند، آموخته باشد و به نحو قابل قبول اعضای جامعه خود رفتار کند تا احتیاجاتش ارضا شوند. در رابطه با این موضوع پژوهشگران مطالعه‌ای انجام داده‌اند که در آن به بررسی رابطه بین باورهای فراشناختی با میزان سازگاری فردی و اجتماعی کتابداران دانشگاه علوم پزشکی ایران است.
* رابطه بین سازگاری فردی با متغیرهای باورهای مثبت
این پژوهش به این مهم اشاره میکند که بین سازگاری فردی با متغیرهای باورهای مثبت در مورد نگرانی، کنترل ناپذیری و خطر، خودآگاهی شناختی رابطه منفی هست؛ اما با متغیر کنترل افکار، ارتباط مثبت بوده و هیچ ارتباطی با متغیر اطمینان شناختی گزارش نشد.
این پژوهش توضیح می‌دهد که ارتباط بین سازگاری اجتماعی با متغیرهای کنترل ناپذیری و خطر، اطمینانشناختی، کنترل افکار مثبت بوده و هیچ ارتباطی بین سازگاری اجتماعی و باورهای مثبت در مورد نگرانی دیده نشده است. سازگاری اجتماعی با خودآگاهی شناختی ارتباط منفی دارد.
افزایش متغیر باورهای مثبت در مورد نگرانی باعث کاهش سازگاری فردی شده و بر سازگاری اجتماعی بی تاثیر است* راهکارهای سازگاری افراد برای بهبود یافتن زندگی
از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ امروزه با مشکلاتی که در جوامع وجود دارد مطالعه و پژوهش در زمینه‌های سازگاری افراد برای بهبود یافتن زندگی آنها از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و به این جهت یکی از راهکارهای مهم در این زمینه پرداختن به باورهای فراشناختی در آنهاست.
این پژوهش مطرح میکند که سازگاری یک فرایند روانشناختی است که بر اساس آن فرد با تمایلات و چالش‌های زندگی روزمره، مقابله میکند و یا آنها را درکنترل خود درمی‌آورد، سازگاری این است که فرد با دیگران طوری رفتار کند که هیچگونه مشکل و درگیری با آنان نداشته باشد.
* تعریف سازگاری از دیدگاه باتلر (Battler)
در این پژوهش می‌نویسند باتلر اظهار می‌دارد که در همه دوران زندگی خود در هر روز و هر ساعت سرگرم آن هستیم که خود نشده را با محیط دگرگون شده و دگرگون نشده سازگار کنیم. فعالیت‌های شخصی و شغلی در حقیقت چیزی جز عمل سازگاری با خود و دیگران نیست؛ اساسا شخص سازگار، شخصی است که میان خود ومحیط مادی و اجتماعی‌اش ارتباط سالم و درست برقرار کند.
در ادامه آمده است که سازگاری یک مفهوم عام بوده و به همه راهبرد‌هایی گفته میشود که فرد برای اداره کردن موقعیت‌های استرس زای زندگی اعم از تهدید‌های واقعی یا غیرواقعی به کار می‌برد.
* سازگاری در کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران
بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران با توجه به تعداد زیاد دارندگان مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد رو به تخصص‌گرایی پیش می‌رود و دانشگاه علوم پزشکی ایران در این زمینه بسیار خوب عمل کرده، و با توجه به اینکه بیش از سه چهارم این کتابداران دارای رشته تحصیلی کتابداری و اطلاع رسانی سابق و علم اطلاعات و دانش شناسی هستند.
اطلاعات کلی مربوط به باورهای فراشناختی و سازگاری و فردی کتابداران
* سازگاری اجتماعی
این پژوهش بیان میکند که سازگاری اجتماعی یک عامل متأثر از راهبرد‌های شناختی می‌باشد که می‌توان آن را به دیدگاه‌های شناختی موجود در این زمینه ربط داد. هسته اصلی دیدگاه‌های شناختی درباره اختلالات روانی ناسازگاری چگونگی پردازش اطلاعات در ذهن فرد است.
این پژوهش به این مهم اشاره میکند که اگر نظام باورهای فرد کارآمد باشد، اطلاعات به گونه‌ای دقیق در ذهن او پردازش می‌شوند که نتیجه آن رفتار مطلوب است، اما اگر در پردازش‌ها و ادراک‌های فرد مشکلی وجود داشته باشد، نتیجه‌ای به‌جز رفتار مخرب نخواهد داشت.
افزایش متغیر کنترل ناپذیری و خطر، منجر به کاهش سازگاری فردی و افزایش سازگاری اجتماعی میشودبه لحاظ کاربردی یافته‌های این پژوهش می‌تواند تأثیرات عملی مهمی بـر تغییر باورهای فراشناختی مرتبط با سازگاری داشته باشد و در پرتو این یافته‌ها، مدیران و مشاوران می‌توانند با برگزاری برنامه‌های آموزشی و تهیه بروشور‌های مربوط با هدف اصلاح و تغییر باورهای فراشناختی ناکارامد، از بروز و تداوم رفتار‌های ناسازگار که آسیب‌های روانی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی جدی در پی دارد، پیشگیری کنند.
* کاهش سازگاری فردی و افزایش سازگاری اجتماعی
بر اساس یافته‌های این مطالعه، افزایش متغیر باورهای مثبت در مورد نگرانی باعث کاهش سازگاری فردی شده و بر سازگاری اجتماعی بی تاثیر است. افزایش متغیر کنترل ناپذیری و خطر، منجر به کاهش سازگاری فردی و افزایش سازگاری اجتماعی میشود. افزایش اطمینانشناختی کتابداران در سازگاری فردی بیتاثیر بوده اما در سازگاری اجتماعی آنها تاثیر مثبت دارد. افزایش کنترل افکار درمیان کتابداران موجب افزایش سازگاری فردی و اجتماعی آنان میشود. افزایش خودآگاهی شناختی، منجر به کاهش سازگاری های فردی و اجتماعی کتابداران میگردد.
گفتنی است، این یافته‌ها، به صورت یک مقاله علمی پژوهشی با عنوان «رابطه بین باورهای فراشناختی با میزان سازگاری فردی و اجتماعی کتابداران دانشگاه علوم پزشکی ایران» به کوشش سعيد غفاری (دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور قم)، شعله زکيانی (کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور مشهد) تهیه شده که در دوماهنامه «پیاورد سلامت» منتشر شده است. این نشریه متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
انتهای پیام/
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان